Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest poważną chorobą wirusową przenoszoną przez kleszcze mogącą prowadzić do kilku groźnych powikłań.
Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą powodowaną przez wirus KZM. Wirus ten atakuje komórki nerwowe w mózgu oraz otaczające go struktury. Najczęściej do zakażenia dochodzi poprzez pokłucie przez kleszcza. Jest także możliwe zachorowanie w skutek spożycia surowego (niepasteryzowanego) mleka lub jego przetworów, pochodzących od krów i kóz zainfekowanych wirusem KZM. Przypadki choroby odnotowano we wszystkich grupach wiekowych – w tym u niemowląt1.
1. Bojkiewicz E, Toczyłowski K, Sulik A. Tick-borne encephalitis – a review of current epidemiology, clinical symptoms, management and prevention. Przegl. Epidemiol. 2020; 74(2):316-325. doi: 10.32394/pe.74.24. PMID: 33115220.
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest chorobą powodowaną przez wirus KZM objawiającą się zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, zapaleniem mózgu lub jednym i drugim. Może być śmiertelne.
Nawet szybkie usunięcie kleszcza nie zapewnia ochrony, ponieważ wirus KZM, w odróżnieniu od bakterii wywołujących boreliozę, znajduje się w ślinie kleszcza i od momentu pokłucia potrzebuje niedużo czasu, aby wniknąć do organizmu człowieka. Na wirusa nie działają także antybiotyki i jak dotąd medycyna nie zna leku, który skutecznie może zniszczyć wirusa namnażającego się w naszym organizmie.
Kleszczowe zapalenie mózgu najczęściej ma dwufazowy przebieg:
I faza objawia się gorączką, bólem mięśni oraz innymi objawami przypominającymi grypę. Jednak najczęściej zachorowania na KZM przypadają na miesiące letnie (lipiec, sierpień) oraz wczesną jesień (wrzesień, październik). Jeśli doznajemy takich objawów poza sezonem grypowym, a kilkanaście dni wcześniej mieliśmy kontakt z kleszczem, objawy te mogą odpowiadać KZM.
II faza określana jest mianem neurologicznej, ponieważ dochodzi do zajęcia struktur w centralnym układzie nerwowym – najczęściej opon mózgowo-rdzeniowych, a w cięższych przypadkach mózgu oraz rdzenia kręgowego. Pojawia się gorączka (często wysoka), silny ból głowy oraz objawy związane z zajęciem powyższych struktur – sztywność karku, napady padaczkowe, porażenia, zaburzenia równowagi i świadomości. Wszyscy pacjenci w tej fazie wymagają pobytu w szpitalu. W najcięższych przypadkach dochodzi do zaburzeń oddychania, co wymagać może wspomagania oddechu za pomocą respiratora.
U około 1/3 zakażonych wirusem dojdzie do rozwoju drugiej, neurologicznej fazy choroby. Kolejna 1/3 pacjentów będzie miała wyłącznie objawy grypopodobne. Pozostali pacjenci przejdą zakażenie bezobjawowo. To, dlaczego niektórzy cierpią i nawet umierają z powodu infekcji, podczas gdy inni nie chorują wcale lub mają tylko skąpe objawy, ciągle pozostaje do odkrycia. Pewnym jest natomiast, że wiek zakażonej osoby jest ważnym czynnikiem ryzyka. Im starszy pacjent, tym poważniejszy jest przebieg zakażenia wirusem KZM. Płeć również zdaje się mieć znaczenie, ponieważ KZM dwukrotnie częściej dotyka mężczyzn niż kobiety. Proporcja ta zaznaczona jest jeszcze wyraźniej w kwestii ciężkich przypadków KZM, które występują trzykrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet. Istotne jest jednak to, że, jak pokazują obserwacje lekarzy z różnych krajów Europy (w tym Polski), to, jak ciężko przebiega choroba nie ma związku z wystąpieniem powikłań – dotyczy to zarówno dorosłych, jak i dzieci.
Zajkowska J, Czupryna P. Forum Zakażeń 2013; 4(1):21-27.
Leczenie KZM
Leczenie przyczynowe kleszczowego zapalenia mózgu nie jest obecnie możliwe. Nie ma znanych leków, które zwalczałyby wirusa, kiedy już dojdzie do zakażenia. Leczenie KZM jest ograniczone do łagodzenia jego objawów, czyli uśmierzania bólu i obniżania gorączki.
Jedynym pewnym zabezpieczeniem przeciw KZM, na którym można polegać, jest szczepienie. Aby uniknąć pokłucia, możemy się chronić poprzez zakładanie odpowiednich ubrań, używanie środków odstraszających oraz unikanie miejsc, gdzie mogą być kleszcze. Osoby mieszkające na terenach, na których występuje KZM, oraz osoby podróżujące czasowo w takie regiony, a mogące być narażone na pokłucia kleszczy, powinny rozważyć szczepienie. Zgodnie z nowymi rekomendacjami Głównego Inspektoratu Sanitarnego na 2021 r., szczepienie zalecane jest także wszystkim osobom spędzającym wolny czas na świeżym powietrzu, w tym rodzinom z małymi dziećmi.
Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu
Kleszczowe zapalenie mózgu to groźna choroba wirusowa, na którą nie ma leku. Jedynym sposobem zabezpieczenia siebie i swoich bliskich jest profilaktyka, a najlepszą jej formą pozostaje obecnie szczepienie.
Na pokłucie kleszcza jesteśmy narażeni przy najprostszych czynnościach, wykonywanych w otoczeniu zieleni. Jeśli kleszcz wkłuje się w naszą skórę, wirus już po kilku minutach wnika do organizmu. Szybkie usunięcie może nas nie ochronić przed chorobą. Aby bezpiecznie spędzać czas na łonie natury, warto zaszczepić się przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu.
Wcześniej zakładano, że około 10 do 20 procent pacjentów, którzy przeszli objawową infekcję KZM, będzie cierpiało z powodu długotrwałego lub trwałego uszkodzenia neuropsychologicznego.
Jak się zabezpieczyć?
Wirus KZM znajduje się w ślinie kleszcza i przenika przez ranę niemal natychmiast po wkłuciu się zakażonego pajęczaka. Nawet po usunięciu kleszcza zaraz po pokłuciu ryzyko KZM nie ulega zmniejszeniu. Jednak im dłużej kleszcz może pobierać pokarm, tym większe jest ryzyko zakażenia innymi patogenami, w tym krętkami Borrelia.
Obecnie nie ma dostępnego leku na KZM. Ponieważ nie ma leków zwalczających wirusa, leczenie objawowych przypadków ogranicza się do ich łagodzenia. Najczęściej podaje się leki zmniejszające gorączkę i ból oraz stan zapalny. W końcu jednak organizm sam musi zwalczyć wirusa. Dlatego konieczne jest podjęcie środków ostrożności przeciwko chorobie, zanim nastąpi infekcja. Istnieją dwa sposoby zapobiegania chorobie, które można podjąć: unikać narażenia się na pokłucie kleszcza, zaszczepić się i wytworzyć przeciwciała w celu ochrony przed KZM.
Szczepienie zaleca się osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu tej choroby, w szczególności:
Pamiętajmy zatem, że na pokłucie przez kleszcza jesteśmy narażeni przy najprostszych czynnościach, wykonywanych na łonie natury (prace w ogrodzie, spacer po lesie, jogging w parku czy zabawa w piaskownicy na placu zabaw).
Częstość występowania infekcji wirusowych różni się w różnych krajach Europy. W krajach bałtyckich i w wielu częściach Europy Wschodniej znajduje się bardzo dużo obszarów ryzyka. Do lat osiemdziesiątych Austria była również obszarem wysokiego ryzyka, odnotowując do 700 przypadków KZM każdego roku. Dzięki szerokiemu zasięgowi szczepień wśród ludności, Austrii udało się drastycznie zredukować ilość przypadków KZM. Mimo że szczepienie zapewnia ochronę tylko osobie która je otrzymała. Osobom chcącym spędzić wakacje w Austrii zaleca się szczepienie przeciw KZM (https://ecdc.europa.eu).
Mimo że przypadki kleszczowego zapalenia mózgu rejestruje się u naszych sąsiadów – w Czechach, na Słowacji, w Niemczech i innych krajach nadbałtyckich, w Polsce najwięcej przypadków odnotowywanych jest w Północno-Wschodniej części kraju. Jednak eksperci są zdania, że zapadalność na KZM w Polsce jest wyraźnie niedoszacowana.
Borelioza jest chorobą zakaźną powodowaną przez bakterię Borrelia burgdorferi. Bakteria ta może zaatakować skórę, układ nerwowy, stawy, serce, narząd wzroku (Zajkowska J. Objawy oraz leczenie najczęstszych postaci boreliozy z Lyme. W: Vademecum wybranych chorób odzwierzęcych w środowisku leśnym. Poznań 2012).
Faktem jest, że kleszcze mogą przenosić wiele patogenów oraz wywoływanych przez nie chorób. Czym oprócz wirusa KZM i bakterii Borrelia może zarazić Cię kleszcz?
Zobacz, czy jesteś w grupie ryzyka zakażenia się kleszczowym zapaleniem mózgu.
Zrób test